ΠΡΙΝ ΑΠΟ μερικές ἑβδομάδες ἀνταποκρίθηκα μέ χαρά στήν πρόσκληση τοῦ Διευθυντῆ καί τῶν μαθητῶν τῆς Α΄ καί τῆς Β΄ Τάξεων τοῦ Καποδιστριακοῦ Γενικοῦ Λυκείου Αἴγινας νά μιλήσω γιά τά θέματα τῆς ἐνημερώσεως μέ ἔμφαση στίς «ψευδεῖς εἰδήσεις».
Οἱ μαθητές ἐπέλεξαν πρός τιμήν τους τήν ἑλληνική ἀπόδοση τοῦ ὅρου fake news. Δέν ὑπέκυψαν στήν ξενολαγνεία. Εἶμαι ἀπόφοιτος τοῦ Καποδιστριακοῦ, ἔτους 1986, διατηρῶ ἀκόμη καί σήμερα ἐπαφή μέ τούς καθηγητές μου ἐκείνης τῆς ἐποχῆς, καί ἡ πρόσκληση τοῦ Διευθυντῆ του, κυρίου Πεππέ, μέ γύρισε σαράντα χρόνια πίσω.
Ἡ δίωρη ἐκδήλωση ἦταν συναρπαστική. Οἱ 17άρηδες μαθητές καί μαθήτριες μέ «ἀνέκριναν» γιά ὅλα: Γιά τό πῶς δημιουργεῖται τό κῦρος τοῦ δημοσιογράφου, γιά τό ποιά εἶναι ἡ κύρωση ὅταν λέει ψέματα ὁ δημοσιογράφος, γιά τό εὖρος τῆς προσωπικῆς ἀνεξαρτησίας τοῦ δημοσιογράφου, γιά τίς σχέσεις τραπεζῶν ἐπιχειρήσεων – μέσων ἐνημέρωσης, γιά τά ὅρια τῆς ἐλευθερίας τῆς τέχνης, μέ «ξετίναξαν» κυριολεκτικά.
Ἀκόμη καί γιά τό «πῶς θά φέρω τήν ἀλλαγή;» μέ ρώτησε ὁ ἡγέτης τοῦ 15μελοῦς. «Ἀρκεῖ ἡ ἐμπιστοσύνη γιά νά ἔρθει ἡ ἀλλαγή;» μέ ρώτησε καί τοῦ ἀπάντησα «ναί», ἀλλά «χρειάζεσαι καί τήν ἀνεξαρτησία».
Δέν ἀπάντησα μέσα στήν αἴθουσα σέ πολιτικές ἐρωτήσεις ὅπως Τέμπη κ.λπ., ἀλλά ἐρωτήθηκα πλειστάκις. Εἶναι θέμα πού τούς ἀπασχολεῖ. Τούς χάρηκα πραγματικά καί ἔφυγα ἀπό τό Λύκειο ἀργά τό μεσημέρι ἀνακουφισμένος ἀπό τό ὑψηλότατο ἐπίπεδο τῆς νέας γενιᾶς τοῦ νησιοῦ μου.
Ἀνάμεσα στούς καθηγητές καί τίς καθηγήτριές τους ἦταν καί συμμαθητές μου, ἀνάμεσα στούς μαθητές πολλοί ἦταν γόνοι καί θυγατέρες συμμαθητῶν μου. Ὑπέροχο τό συναίσθημα, ἡ συνάντηση τῶν γενεῶν καί ἀξίζουν συγχαρητήρια σέ ὅλους τούς καθηγητές καί τίς καθηγήτριες τοῦ Λυκείου τῆς Αἴγινας γιά τό ἔργο τους. Διέκρινα στούς ἐκπαιδευτικούς μας καθαρά, ἤρεμα καί λαμπερά πρόσωπα. Καί μεράκι. Τό μόνο σημεῖο τῆς ἐκδηλώσεως πού «συννέφιασα», ἄν καί γνώριζα τήν ἀπάντηση ἐξ ἀρχῆς, ἦταν ὅταν τούς ρώτησα πῶς ἐνημερώνονται. Δι’ ἀνατάσεως χειρός οἱ ἀπαντήσεις. «Πόσοι διαβάζετε ἐφημερίδες;» Κανένα χέρι στά 150. «Πόσοι ἀκοῦτε ραδιόφωνο;» 30 χέρια στά 150. «Πόσοι βλέπετε τηλεόραση;» 70 χέρια στά 150. «Πόσοι διαβάζετε σάιτ;» 90 χέρια στά 150. «Πόσοι ἐνημερώνεστε ἀπό τό facebook;» 100 χέρια στά 150.
«Πόσοι ἐνημερώνεστε ἀπό τό TikTok;», σχεδόν καί τά 150 χέρια!
Θυμήθηκα αὐτή τήν ἐνδιαφέρουσα ἐμπειρία μου στό σχολεῖο μου, παρακολουθῶντας στό δελτίο εἰδήσεων τοῦ Mega τήν Ὑπουργό Παιδείας Σοφία Ζαχαράκη καί τόν κυβερνητικό ἐκπρόσωπο Παῦλο Μαρινάκη νά μιλοῦν κατά τήν παράδοση τῶν βραβείων σέ μαθητές σχολείων γιά τίς ἐφημερίδες πού ἔφτιαξαν γιά τό «Βῆμα». Ἡ πρωτοβουλία αὐτή εἶναι βεβαίως ἐπαινετέα, ἀλλά ἡ ἐξοικείωση τῶν νέων Ἑλλήνων καί Ἑλληνίδων μέ τό χαρτί καί μέ τόν Τύπο εἶναι «δουλειά» τοῦ κράτους πρωτίστως καί μετά ἡμῶν τῶν ἰδιωτῶν. Στήν πατρίδα μας καί στόν κόσμο παρατηρεῖται ἕνα διπλό πρόβλημα. Οἱ νεώτερες γενιές δέν ἔχουν καμμία ἐξοικείωση μέ τό χαρτί. Τά τετράχρονα «σκρολλάρουν», μετακινοῦν διά τῆς ἁφῆς, δηλαδή, τίς ὀθόνες τῶν κινητῶν καί τῶν τάμπλετ ἀπό νεαρά ἡλικία, ἀλλά ἄν τούς δώσεις βιβλίο στά χέρια δέν γνωρίζουν νά τό ξεφυλλίζουν. Προσπαθοῦν νά κάνουν… «σκρόλλ» στό χάρτινο ἐξώφυλλο! Τό χαρτί θεωρεῖται σέ κάποιες χῶρες τῆς Εὐρώπης «τεχνολογία τοῦ Νεάτερνταλ», μόνο τώρα τελευταῖα παρατηρεῖται μία ἀναστροφή.
Στήν σουηδική ἐκπαίδευση «γύρισαν» στά ἔγχαρτα βιβλία μετά τήν ἀποτυχία τῆς ψηφιακῆς ἐκπαιδεύσεως.
Ἡ δεύτερη συνέπεια εἶναι ὅτι τά παιδιά δέν ἔρχονται σέ ἐπαφή μέ τήν ἐφημερίδα, πού εἶναι κάτι παραπάνω ἀπό χαρτί, σέ μικρή ἡλικία. Δέν τήν κρατοῦν στά χέρια τους. Δέν τήν μελετοῦν. Ὁ οἰκοδόμος πατέρας μου ἐρχόταν κάθε μεσημέρι μέ μιά ἐφημερίδα στό σπίτι. Ἡ εἰκόνα της ἦταν οἰκεία γιά ἐμᾶς ἀπό νωρίς. Ἀποκτήσαμε οἰκειότητα! Τώρα, τίποτε. Δέν διαβάζουν ἐφημερίδες οὔτε οἱ γονεῖς. Δέν τρέφω αὐταπάτες βεβαίως.
Δέν θά γυρίσουμε τόν τροχό τῆς ἱστορίας καί τῆς τεχνολογικῆς ἐξελίξεως πίσω.
Ἀλλά ὁ Τύπος μας μέσα στήν παρακμή τῆς πτώσεως τῆς κυκλοφορίας του ἐξακολουθεῖ νά εἶναι στήν ἀκμή του. Ὀξύμωρο, ἀλλά ἰσχύει. Καί τοῦτο, γιατί εἶναι προϊόν συλλογικῆς ἐργασίας καί συ-σκέψεων καί συν-θέσεων πολλῶν ἀνθρώπων καί ὄχι ἑνός ἀνθρώπου. Εἶναι προϊόν ἱεραρχήσεως εἰδήσεων καθώς ὁ Τύπος σοῦ προτείνει ποιές εἶναι οἱ εἰδήσεις πού εἶναι σημαντικές γιά τήν ζωή σου καί ἀξίζουν νά διαβαστοῦν. Δέν εἶναι φορέας χύδην διοχετεύσεως πληροφοριῶν, χρήσιμων καί ἄχρηστων μαζί, πού δέν σοῦ ἐπιτρέπουν νά ξεχωρίσεις τό σημαντικό ἀπό τό ἀσήμαντο. Ὁ Τύπος συνήθως τεκμηριώνει καί διασταυρώνει, δέν εἶναι βροχή ἀποσπασματικῶν βίντεο στό TikTok.
Ἐν τέλει, ὅπως εἶπε καί γνωστός δημοσιογράφος σέ αὐτή τήν ἐκδήλωση πού ἔδωσαν τό «παρών» ἡ Σοφία Ζαχαράκη καί ὁ Παῦλος Μαρινάκης, «ἡ ἐφημερίδα εἶναι ἕνα ταξίδι.» Διαφωνοῦμε σέ πολλά, ἀλλά σέ αὐτό συμφωνοῦμε. Εἶναι μάλιστα ἕνα ταξίδι πού συνεχίζεται παρά τίς ἀντιξοότητες. Ταξίδι πού καμμία μέρα του δέν ὁμοιάζει μέ τήν προηγούμενη. Οἱ ἐφημερίδες διαμορφώνουν κατά βάση τήν πολιτική καί κοινωνική ἀτζέντα ἀκόμη καί σήμερα. Παρά τήν φθορά τους. Μέ τά θέματά τους ἀσχολοῦνται διαρκῶς, καμμιά φορά, καί χωρίς νά τίς ἀναφέρουν, οἱ πρωινές ἐκπομπές τῶν τηλεοπτικῶν σταθμῶν. Τίς μέρες πού οἱ ἐφημερίδες δέν κυκλοφοροῦν λόγῳ ἀργίας ἤ ἀπεργίας μερικές ἐκπομπές καναλιῶν δέν ἔχουν τί νά ποῦν.
Γιά αὐτό δέν τούς ἀξίζει ἡ «δολοφονία» πού ζοῦν καθημερινῶς. Σκέφτομαι μήπως ἡ Ἑλληνική Δημοκρατία πρέπει νά κάνει κάτι γιά τό «ἐπαναλανσάρισμα» τῶν ἐφημερίδων στά ἑλληνικά σχολεῖα! Νά εἶναι μία πρωτοβουλία μέσα ἀπό διαλέξεις ἐπωνύμων καί ἀνωνύμων δημοσιογράφων ἤ καί διανοουμένων μέσα στά σχολεῖα; Νά εἶναι μέσα ἀπό τήν ἔνταξη τῆς μελέτης τοῦ Τύπου σέ κάποιο ἐργαστήρι, γιατί ἡ σύνθεση καί ἡ ὁμαδικότητα (ἔννοιες πού ὑπηρετοῦνται ἀπό τόν Τύπο) εἶναι μεγάλη ἐπιμορφωτική προίκα γιά ἕναν μαθητή; Νά εἶναι ἡ μελέτη ἱστορικῶν πρωτοσέλιδων τοῦ ἑλληνικοῦ Τύπου;
Εἰλικρινῶς, δέν ξέρω, σκέψεις καταθέτω. Ἀλλά τό TikTok καί τό facebook, αὔριο, καί ἡ ἐνημέρωση ἀλλήλων στό …μιλητό, ἀπό στόμα σέ στόμα (πρακτικές στίς ὁποῖες ὁδηγοῦνται οἱ νέες γενιές λόγῳ τῆς τεχνολογίας ἀλλά καί λόγῳ τῆς κατάρρευσης τῆς ἀξιοπιστίας μας) δέν εἶναι ἡ λύση. Στίς δημοκρατίες ἡ σωστή ἐνημέρωση ὁδηγεῖ σέ καλύτερες ἀποφάσεις.
Μοιράστηκα μέ τούς μαθητές τοῦ Καποδιστριακοῦ Γενικοῦ Λυκείου Αἴγινας κάποιες σκέψεις τοῦ βραβευμένου Πολωνοῦ δημοσιογράφου Βίσαρντ Καπισίνσκι («γιά νά γίνεις καλός δημοσιογράφος πρέπει νά εἶσαι καλός ἄνθρωπος, οἱ κακοί ἄνθρωποι δέν γίνονται καλοί δημοσιογράφοι», «δημοσιογράφος σημαίνει νά εἶσαι περίεργος, νά περπατᾶς στόν δρόμο καί νά βλέπεις ἐρωτηματικά! – Αὐτοπροσωπογραφία ἑνός ρεπόρτερ, «Μεταίχμιο») καί ἀνανεώσαμε τό ραντεβού μας γιά τό συντομώτερο δυνατόν.
Δύο ἑβδομάδες ἀπό τότε ὅμως τό σκέπτομαι συνεχῶς. Ὑπάρχει τελικῶς ἐλπίς. Ὑπάρχει καί φλόγα. Ἀρκεῖ ἡ Πολιτεία νά τήν φουντώσει γιά νά τήν θεριέψει. Ἡ δημιουργία ὁλοκληρωμένων προσωπικοτήτων καί καλῶν πολιτῶν εἶναι μακροπρόθεσμα πρός ὄφελός της. Μέσα ἀπό αὐτές θά ξεπηδήσουν οἱ νέες ἡγεσίες πού θά φέρουν τήν ἀλλαγή.