Μια μεγάλη αλλαγή στο οικογενειακό δίκαιο της Ελλάδας ετοιμάζεται, που, όπως όλα δείχνουν, θα συμβεί σε έναν μήνα από τώρα.

Βρισκόμαστε σε μια χρονική στιγμή που μοιάζει να ανοίγει η πόρτα για να αλλάξουν διάφορα ζητήματα τόσο στην οικογενειακή κατάσταση, όπως νοείται στην Ελλάδα εδώ και δεκαετίες, όσο και στους ρόλους μητέρας και πατέρα.

Υπενθυμίζεται ότι στις 26 Νοεμβρίου στο σχέδιο νόμου του Υπουργείου Εργασίας «Ρύθμιση θεμάτων της αγοράς εργασίας» θεσμοθετήθηκαν για πρώτη φορά στην Ελλάδα θέματα όπως: η άδεια τοκετού στον πατέρα, η πρόσθετη 6μηνη γονική άδεια και στους δύο γονείς, η προστασία των πατέρων από την απόλυση και άδειες φροντίδας ανήμπορου γονέα, παιδιού, αδελφού ή συζύγου.

Παράλληλα, από τον περασμένο Απρίλιο μέχρι και τα μέσα του περασμένου μήνα, μια νομοπαρασκευαστική επιτροπή δούλεψε ένα σχέδιο νόμου για τη συνεπιμέλεια.

Το πόρισμα έχει ήδη παραδοθεί στον υπουργό Δικαιοσύνης Κώστα Τσιάρα. Το νομοσχέδιο για τη συνεπιμέλεια αναμένεται να κατατεθεί σύντομα στη Βουλή για διαβούλευση, ενώ αναμένεται να ψηφιστεί μέσα στον Ιανουάριο.

Το μόνο βέβαιο είναι ότι, για πρώτη φορά και μετά από πολλές προσπάθειες που έχουν γίνει για το θέμα της συνεπιμέλειας, όλα τα κόμματα συζητούν αυτή τη στιγμή με ωριμότητα το θέμα στη λογική της συναίνεσης, προτείνοντας διαρκώς διορθώσεις στα πιο «γκρίζα» σημεία.

Και ποια είναι η λογική του νέου νομοσχεδίου; Όπως δήλωσε στις 26/11 σε τηλεοπτική εκπομπή στην ΕΡΤ ο υπουργός δικαιοσύνης Κώστας Τσιάρας: «Όλοι μας λίγο ή πολύ είμαστε κοινωνοί μιας πραγματικότητας, όπου πολλές φορές τα παιδιά εργαλειοποιούνται, γίνονται το αντικείμενο ουσιαστικά της αντιπαράθεσης μεταξύ των δύο χωρισμένων γονιών και βεβαίως αυτό από μόνο του σαν γεγονός προβάλλει την πολύ μεγάλη ανάγκη να προβούμε σε μία νομοθέτηση, η οποία θα έχει σαν κύριο στόχο, σαν βασική μέριμνα τη διαφύλαξη του συμφέροντος του παιδιού».

Την ίδια στιγμή, καλώς ή κακώς, άλλη μια μάχη ανάμεσα στο lobby των μπαμπάδων που διεκδικούν εδώ και χρόνια τη συνεπιμέλεια και των φεμινιστικών οργανώσεων, έχει ήδη ανάψει.

Οι μπαμπάδες ισχυρίζονται ότι έχει έρθει η ώρα για να γίνει πράξη η πολυετής διεκδίκησή τους για περισσότερο και ποιοτικότερο χρόνο με τα παιδιά τους κι από την άλλη, οι γυναικείες οργανώσεις λένε ότι όσο η ενδοοικογενειακή βία, οι κακοποιητικοί και αδιάφοροι πατεράδες είναι μέρος της ελληνικής πραγματικότητας και μάλιστα μέρος που δεν παρακολουθείται και δεν λύνεται επαρκώς, τα πράγματα δεν μπορούν να είναι καθόλου απλά.

Σημειώνεται όμως (και αυτό είναι πολύ βασικό κομμάτι στην όλη συζήτηση) πως το 2017 εκδόθηκαν 19.190 διαζύγια, εκ των οποίων τα 15.721 αφορούσαν οικογένειες με παιδιά. Στο 98% των περιπτώσεων το δικαστήριο ανέθεσε την επιμέλεια στη μητέρα.

Τι ισχύει μέχρι στιγμής και τι αλλάζει

Ο υπάρχον νόμος (1329/83 (ΦΕΚ 25/Α/18-2-1983) προβλέπει ήδη τη συνεπιμέλεια. Το τι συμβαίνει στην πράξη, είναι άλλη ιστορία. Αν οι γονείς δεν συμφωνήσουν μεταξύ τους για τα διαδικαστικά, στην περίπτωση που ένας από τους δύο διαφωνήσει, τότε το δικαστήριο θα δώσει αποκλειστική επιμέλεια στον έναν γονέα.

Στην πράξη, σε ποσοστό άνω του 90% την επιμέλεια αναλαμβάνει η μητέρα. Το δικαστήριο έχει ευρείες αρμοδιότητες και μπορεί να αναθέσει την επιμέλεια στον έναν από τους δύο γονείς, ή και στους δύο, ή σε τρίτο πρόσωπο.

Η συγκατοίκηση βεβαίως του ανηλίκου γίνεται με τον έναν γονέα, οπότε υπάρχει το δικαίωμα επικοινωνίας του ετέρου με τον ανήλικο. Δηλαδή ο ένας έχει την επιμέλεια και ο έτερος έχει επικοινωνία.

Το νομοσχέδιο που κατετέθη πρόσφατα από το Υπουργείο Δικαιοσύνης, αναγνωρίζει ότι οι γονείς εξακολουθούν να ασκούν μαζί την επιμέλεια, όπως και όταν ζούσαν μαζί. Υπενθυμίζεται εδώ ότι ο υπάρχων νόμος δεν απαγορεύει τη συνεπιμέλεια, η νομολογιακή πρακτική είναι που το ακυρώνει στην πράξη.

Τι αλλάζει λοιπόν ο νόμος;

Σύμφωνα με τα όσα έχουν γίνει γνωστά μέχρι στιγμής στο νομοσχέδιο, θα προβλέπονται τα εξής:

Ο ελάχιστος χρόνος επικοινωνίας του τέκνου με τον γονιό που δεν διαμένει μαζί του δεν μπορεί να είναι μικρότερος από το 1/3 του συνολικού χρόνου επικοινωνίας.

Η συνεπιμέλεια γίνεται υποχρεωτική. Ασκείται από κοινού η γονική μέριμνα: νομική εκπροσώπηση παιδιού, διαχείριση περιουσίας του, επιμέλεια. Όπου επιμέλεια σημαίνει: μέριμνα για μόρφωση, ανατροφή, εκπαίδευση, επιλογή τόπου κατοικίας (όχι μόνο με την οικονομική στήριξη, αλλά και με συμμετοχή στις επιλογές).

Καθιέρωση για πρώτη φορά του όρου της «γονικής αποξένωσης/ Parental alienation».

Θεσμοθέτηση ενός ειδικού διαμεσολαβητή μεταξύ των γονέων.

Η από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας ορίζεται ακόμα και στην περίπτωση που δεν υφίσταται γάμος ή σύμφωνο συμβίωσης, αλλά υπάρχει εκούσια αναγνώριση του παιδιού ή αναγνώριση μετά από δικαστική απόφαση με αίτηση του πατέρα.

Σημειώνεται σε αυτό το σημείο, πως καθώς το θέμα συζητείται αυτή τη στιγμή ανάμεσα στα κόμματα, διασφαλίζονται ολοένα και περισσότερες δικλείδες όπως το ότι η συνεπιμέλεια δεν θα εφαρμόζεται σε περιπτώσεις που υπάρχει ενδοοικογενειακή βία, κακοποίηση της γυναίκας ή/και του παιδιού.

Επίσης, η συνεπιμέλεια δεν θα αποκλείει τον πατέρα από την υποχρέωση της διατροφής όπως ισχύει ως τώρα. Αν ο διαμεσολαβητής δεν φέρει αποτέλεσμα στη συνεννόηση ανάμεσα στα ζευγάρια, τότε η υπόθεση θα προχωράει στο δικαστήριο.

Τα ερωτήματα και τα δύσκολα ζητήματα

Όπως τονίζουν οι γυναικείες οργανώσεις, το ότι οι γυναίκες είναι ακόμα και σήμερα σε πιο ευάλωτη κατάσταση στην ελληνική κοινωνία είναι μια αναντίρρητη πραγματικότητα, ενώ και τα ίδια τα στοιχεία που βλέπουν κάθε χρόνο το φως της δημοσιότητας δείχνουν ότι, στην Ελλάδα, η γυναικεία χειραφέτηση και η ισότητα έχουν πολύ δρόμο μπροστά τους.

«Η Ελλάδα δεν είναι Σουηδία» λένε χαρακτηριστικά οι γυναικείες οργανώσεις. Την ίδια στιγμή, μάλιστα, η έμφυλη βία και η βία μέσα στην οικογένεια συνεχίζει να αγγίζει σε συντριπτική πλειονότητα τις γυναίκες.

Παράλληλα, βέβαια, το ότι στην Ελλάδα ένας πολύ υπολογίσιμος αριθμός διαζυγίων χαρακτηρίζεται από εγωιστικές συμπεριφορές και πολύχρονα δικαστήρια μεταξύ των πρώην συζύγων μέσα σε καθημερινότητες τύπου «Κράμερ εναντίον Κράμερ», οι οποίες βλάπτουν τα παιδιά, είναι κι αυτό μια πραγματικότητα.

Υπάρχουν όμως και ζητήματα πιο συγκεκριμένα. Ένα εύλογο ερώτημα, για παράδειγμα, το οποίο προκύπτει, είναι: τι θα γίνει με τα ζευγάρια που δεν μπορούν/ δεν θέλουν/ δεν έχουν την ικανότητα να παραμερίσουν τις διαφορές τους και δεν θα μπορούν να το κάνουν ούτε με την καταναγκαστικότητα της συνεπιμέλειας;

Ο αντίλογος βέβαια λέει ότι τα ζευγάρια που δεν είναι αποφασισμένα να κάνουν στην άκρη τις διαφορές, δεν θα το κάνουν ούτε στην περίπτωση της συνεπιμέλειας.

Όπως το θέτει και σε επιστολή του για το θέμα ο Συνήγορος του Πολίτη: «Η παγιωμένη πρακτική της ανάθεσης της άσκησης της επιμέλειας του προσώπου του τέκνου στον έναν γονέα, καλλιεργεί σε αυτόν την πεποίθηση ότι η επιμέλεια αποτελεί ατομικό του δικαίωμα, το οποίο εκτείνεται μέχρι του σημείου του αποκλεισμού του άλλου γονέα από τη ζωή του παιδιού».

Από κοντά κι ο Συνήγορος του Παιδιού, που επισημαίνει πως «στον ανήλικο συμφέρει περισσότερο μια φροντίδα από δύο άτομα, που ελέγχουν το ένα το άλλο, παρά μια εξουσία ενός μόνο προσώπου, η οποία… μπορεί να ρέπει ευκολότερα προς τον αυταρχισμό».

Οι μπαμπάδες και η επίμονη καμπάνια τους

Το ότι πάντως οι μπαμπάδες την τελευταία δεκαετία τουλάχιστον έχουν δημιουργήσει ένα ισχυρό lobby πίεσης για να επιτευχθεί η συνεπιμέλεια, είναι μια πραγματικότητα αναντίρρητη.