Τι μας διδάσκει ο κινηματογράφος (3.0)

Ένας από τους πιο επιτυχημένους Έλληνες σκηνοθέτες των τελευταίων ετών είναι αναμφισβήτητα ο Γιώργος Λάνθιμος. Το 2009, η ταινία του «Κυνόδοντας» προκάλεσε αρκετές συζητήσεις και πολλές και διαφορετικές ερμηνευτικές προσεγγίσεις. Ίσως τότε να φαίνονταν μακριά από την πραγματικότητα και εκκεντρικά όσα απεικονίζει η ταινία, σήμερα όμως είναι πιο επίκαιρη από ποτέ, και η θέαση της μπορεί να γίνει κάτω από ένα διαφορετικό πρίσμα. Πιο συγκεκριμένα, δεν μπορούν να αγνοηθούν οι πολλές ομοιότητες με αυτά που ζήσαμε και ζούμε στην εποχή της υγειονομικής τυραννίας.

Ένας δεσποτικός πατέρας κρατάει τα παιδιά του, δύο κορίτσια και ένα αγόρι, έγκλειστα στο μεγάλο εξοχικό σπίτι της οικογένειας από τη γέννησή τους, πίσω από μια ψηλή μάντρα, τελείως αποκομμένα από τον έξω κόσμο –σε μόνιμο λοκντάουν θα λέγαμε σήμερα–, για να τα προστατεύσει από τους κινδύνους της κοινωνίας.

Για να αντιμετωπίσουν την πλήξη τους, οργανώνει οικογενειακές γιορτές και έχει επινοήσει διάφορα παράξενα παιχνίδια που παίζουν τα παιδιά.

Όταν περνάνε αεροπλάνα, τους λέει ότι είναι παιδικά αεροπλανάκια και, αν πέσουν στο έδαφος, θα κερδίσει όποιος προλάβει να τα πάρει πρώτος.

Παρατηρώντας τα σημάδια που μας δείχνουν σε ποιο σημείο πρέπει να σταθούμε όταν βρισκόμαστε σε δημόσιους χώρους, ώστε να τηρήσουμε τον κανόνες της κοινωνικής αποστασιοποίησης, αισθάνθηκα σαν να είμαστε όλοι πιόνια στη σκακιέρα ενός λανθιμικού παιχνιδιού γιγαντιαίων διαστάσεων.

Η εκπαίδευση των τριών παιδιών και η αντίληψή τους για την πραγματικότητα βασίζεται αποκλειστικά σε όσα τους διδάσκει ο ίδιος και στη συνέχεια τα εξετάζει πάνω σε αυτά. Τους έχει δημιουργήσει, με ορολογία της εποχής, μια εναλλακτική κανονικότητα. Η ζωή τους είναι σε τέτοιο βαθμό ελεγχόμενη που εξετάζονται σε ερωτήσεις του τύπου τι προβλέπεται να κάνουν αν δεν έχουν κοιμηθεί μετά από κάποια ορισμένη ώρα. Για να τους πείσει ότι δεν πρέπει να βγουν από το σπίτι, χρησιμοποιεί ως εργαλείο τον φόβο. Παρουσιάζει ορατούς και «αόρατους εχθρούς», για παράδειγμα λέγοντας ότι είχαν έναν αδελφό που βγήκε από το σπίτι και τον κατασπάραξε μια γάτα.

«Το ζώο που μας απειλεί λέγεται γάτα. Είναι το πιο επικίνδυνο ζώο που υπάρχει. Με τα νύχια του ξεσκίζει το θύμα και στη συνέχεια με τα κοφτερά της δόντια τρώει το πρόσωπο και μετά όλο το σώμα».

Οι περιγραφές αυτές θυμίζουν τις σαδιστικά λεπτομερείς περιγραφές των δημοσιογράφων για το πώς αισθάνεται κάποιος όταν πεθαίνει από κορωνοϊό και τις λεπτομερείς αναφορές στις πιο σπάνιες και ακραίες παρενέργειες (π.χ. την παρουσίαση δύο Κινέζων γιατρών που το δέρμα τους έγινε μαύρο), με μοναδικό σκοπό να προκαλέσουν τον τρόμο και τη συμμόρφωση των πολιτών με τα μέτρα της υγειονομικής τυραννίας.

Θυμίζουν επίσης τη φράση που είχε ειπωθεί από την κ. Β. Παπαευαγγέλου:

«αν έξω έπεφταν σφαίρες, θα βγαίνατε από το σπίτι σας;».

Θυμίζουν επίσης τους ορατούς και «αόρατους εχθρούς» που παρουσιάζει συνεχώς η Νέα Τάξη Πραγμάτων: από τους τρομοκράτες και τους φονικούς ιούς μέχρι την κλιματική αλλαγή, για να κρατάει τους λαούς εγκλωβισμένους στο φόβο και να υλοποιεί με ευκολία τα σχέδια της.

Τις λέξεις που παραπέμπουν στον έξω κόσμο, ο πατέρας του «Κυνόδοντα» τις διδάσκει με διαφορετικό νόημα από το πραγματικό: έτσι, το τηλέφωνο είναι η αλατιέρα, η θάλασσα είναι ένα είδος πολυθρόνας, αυτοκινητόδρομος είναι ο πολύ δυνατός αέρας κ.λπ.

Και η Νέα Τάξη Πραγμάτων αρέσκεται να επιδίδεται σε λεκτικά παιχνίδια, προβάλλοντας την ανάποδη σημασία των λέξεων. Έτσι ο σκεπτόμενος βαφτίζεται ψεκασμένος, η πραγματικότητα ότι γινόμαστε όλο και περισσότερο ανυπεράσπιστοι μπροστά στις φυσικές και ανθρωπογενείς καταστροφές και η πλήρης εξάρτηση από ένα ψηφιακό σύστημα βαφτίζεται ανθεκτικότητα.

Η ταινία τιτλοφορείται «Κυνόδοντας», επειδή ο πατέρας λέει στα παιδιά ότι:

«θα είναι έτοιμα να φύγουν από το σπίτι, μόνο αν πέσει κάποιος από τους κυνόδοντές τους».

Ο μόνος τρόπος να φύγουν από το σπίτι με ασφάλεια είναι μέσω αυτοκινήτου, και θα είναι έτοιμοι να μάθουν να οδηγούν, μόνο αν ξαναφυτρώσει κάποιος από τους κυνόδοντές τους. Αυτό παρουσιάζει αναλογίες με τη φράση που μας είχαν πει ότι:

«τα μέτρα θα καταργηθούν μόνο όταν μηδενισθούν τα κρούσματα».

Εφαρμόζεται έτσι το «δόγμα της μηδενικής ανοχής» στους κάθε λογής εχθρούς: από τους ιούς μέχρι την κλιματική αλλαγή.

Είναι τόσο ακραία η προσήλωση του δεσποτικού πατέρα στο στόχο του να κρατήσει τα παιδιά του αποκομμένα, που δεν διστάζει να τα οδηγήσει ακόμη και στην αιμομιξία. Οι σχετικές σκηνές σόκαραν πολύ κόσμο, αλλά η χρησιμότητά τους είναι να τονίσουν πόσο αρρωστημένα αποτρόπαιο είναι το πείραμα αυτό.

Στον κόσμο του «Κυνόδοντα» πρωταρχική αξία έχει η ασφάλεια και όχι η ελευθερία. Το ίδιο και στον κόσμο της Νέας Τάξης Πραγμάτων, το υποσυνείδητό μας προγραμματίζεται συστηματικά, ακόμη και μέσω πινακίδων σε δρόμους και σε δημόσιους χώρους, να θεωρεί ότι πρωταρχική αξία είναι η ασφάλεια.

Μπορούμε να θεωρήσουμε ότι ο πατέρας του «Κυνόδοντα» εκφράζει μια ακραία μορφή πατερναλισμού. Με το πρόσχημα της υγειονομικής κρίσης πολλές κυβερνήσεις παγκοσμίως επιδόθηκαν σε έναν ακραίο πατερναλισμό, στερώντας από τους πολίτες το δικαίωμά τους να επιλέγουν την πρόληψη και τη θεραπεία. Με αφορμή και άλλες κρίσης, όπως η κλιματική, ο κρατικός πατερναλισμός αναμένεται να παγιωθεί.

Σύμφωνα με τον Robert Kennedy Jr., τα πειράματα της CIA για τον έλεγχο του νου ανέδειξαν την κοινωνική απομόνωση ως το πρωταρχικό πρωτόκολλο για να ελέγχουν την κοινωνική και την ατομική συμπεριφορά. Η έρευνα της CIA αποκάλυψε ότι η επίδραση της απομόνωσης στη λειτουργία του μυαλού μοιάζει πολύ με ό,τι συμβαίνει όταν τον χτυπάνε, όταν του στερούν το φαγητό ή τον ύπνο. Η κοινωνική απομόνωση επηρεάζει την ανάπτυξη του μυαλού, το ανθρώπινο σώμα, τη διάρκεια ζωής, την υγεία της καρδιάς κ.λπ. Άλλες έρευνες έχουν δείξει ότι είναι ασφαλέστερο να καπνίζει κάποιος 15 τσιγάρα τη μέρα ή να είναι αλκοολικός από το να είναι κοινωνικά απομονωμένος

. Ιδωμένα μέσα από αυτή την οπτική γωνία, ίσως τα λοκντάουν ήταν ένα μαζικό πείραμα ελέγχου του νου, μέσω του οποίου μας υπέβαλαν την αίσθηση ότι κάτι φοβερό συμβαίνει, και έτσι μας οδήγησαν στην τυφλή υπακοή για την εκτέλεση των προσταγών της ελίτ.

Τα παιδιά που γεννήθηκαν μέσα στη δυστοπία της υγειονομικής τυραννίας, αν υποθέσουμε ότι τα μέτρα θα εξακολουθήσουν να εφαρμόζονται για πολύ ακόμα, θα προγραμματιστούν να ζουν φορώντας μάσκες, κρατώντας αποστάσεις και βλέποντας το συνάνθρωπο σαν κίνδυνο. Η φυσιολογική ζωή θα τους φαίνεται σαν αφύσικη και θα βλέπουν τον ανάποδο κόσμο σαν φυσιολογικό.

Στο φινάλε της ταινίας, προκύπτει ότι η ανάγκη για ελευθερία είναι έμφυτη στον άνθρωπο και, όσο και αν καταπιέζεται στο όνομα της ασφάλειας, κάποια στιγμή αναπόφευκτα θα έρθει στην επιφάνεια.

Στην επόμενη ταινία του Λάνθιμου, «Άλπεις» είναι το όνομα μιας ομάδας που αναλαμβάνει να υποδύεται πρόσωπα που έχουν πρόσφατα φύγει από το ζωή για να βοηθούν τους οικείους τους να διαχειρίζονται καλύτερα το πένθος. Με έναν ευφυή τρόπο, ο Λάνθιμος μας προκαλεί να σκεφτούμε αντίστροφα ότι, εφόσον είναι δυνατή η αντικατάσταση πραγματικών ανθρώπων από ηθοποιούς, αυτό σημαίνει ότι και οι συγγενείς των νεκρών και κατ’ επέκταση όλη η κοινωνία παίζει θέατρο. Ένας από τους προβληματισμούς που προκαλεί η ταινία είναι:

σε ποιο βαθμό ο πραγματικός μας εαυτός μπορεί να επιβιώνει κρυμμένος κάτω από τα πολλαπλά στρώματα των ρόλων που μας επιβάλλει η κοινωνία να παίζουμε.

Η υγειονομική δικτατορία βασίστηκε και στην αξιοποίηση μέσα από τη στρεβλή της λογική, των ρόλων που έχει ο καθένας μας μέσα στην κοινωνία. Έτσι, πολλοί συνάνθρωποί μας θεώρησαν ότι με το να προπαγανδίζουν τα μέτρα της υγειονομικής τυραννίας υπηρετούσαν με υποδειγματικό τρόπο τον ρόλο του γιατρού, του δασκάλου, του γονέα, του οργάνου της τάξης που εφαρμόζει το νόμο κ.λπ. Πολύ συχνά, κατά τη διάρκεια της πανδημίας, μου δινόταν η εντύπωση ότι όλοι παίζουν συνειδητά θέατρο.

Για παράδειγμα, κάποιοι που έκαναν παρατήρηση σε όσους δεν φορούσαν μάσκα σε κλειστό χώρο χωρίς λόγο, δέχονταν αδιαμαρτύρητα ότι μπορεί κάποιος να μη φοράει μάσκα όταν τρώει η καπνίζει, κάτι που είναι εμφανώς παράλογο. Αν, όμως, κάποιος φοβάται ότι κινδυνεύει να κολλήσει τον ιό από κάποιον που δεν φοράει μάσκα, ο κίνδυνος παραμένει ίδιος είτε ο άλλος βγάλει τα μάσκα χωρίς λόγο είτε τη βγάλει για να φάει ή για να καπνίσει!

Στην πορεία της ταινίας, μια νοσοκόμα καταφέρνει να κερδίσει την εμπιστοσύνη της ομάδας και να γίνει μέλος της. Όμως παραβιάζει τους κανόνες που έχουν τεθεί και όταν ο αρχηγός το αντιλαμβάνεται, αποφασίζει να τη διώξει. Σε μια χαρακτηριστική σκηνή της ταινίας ο αρχηγός της ομάδας (κατά ειρωνεία της τύχης τον υποδύεται ο Άρης Σερβετάλης, που ήταν από τους λίγους καλλιτέχνες που αντιστάθηκαν στην υγειονομική τυραννία), συναντά τη νοσοκόμα στο γυμναστήριο και κρατώντας μια κορίνα γυμναστικής της λέει τα εξής:

«Θα κάνουμε ένα τεστ. Θα χρησιμοποιήσουμε αυτό το αντικείμενο. Αν δεν αλλάξει χρώμα και παραμείνει λευκό θα σημαίνει αυτόματα ότι είσαι ικανή και αξιόπιστη να παραμείνεις μαζί μας. (…) Το δεύτερο ενδεχόμενο και το χειρότερο είναι αυτή η κορίνα να γίνει κόκκινη. Θα σημαίνει αυτόματα ότι είσαι αναξιόπιστη και ανίκανη να παραμείνεις μαζί μας».

Τότε εντελώς αναπάντεχα τη χτυπάει πολύ δυνατά με την κορίνα που γίνεται κόκκινη από το αίμα της και της λέει ότι, αφού έγινε κόκκινη, θα πρέπει να φύγει. Όποιος παρακολούθησε την ταινία προ του 2020, ενδεχομένως θα δυσκολεύτηκε να εξηγήσει γιατί ο αρχηγός επέλεξε αυτό τον τόσο ιδιόρρυθμο τρόπο για να διώξει τη νοσοκόμα. Στους σημερινούς θεατές όμως τα παραπάνω λόγια δεν ακούγονται πλέον αλλόκοτα, αλλά πολύ οικεία.

Σήμερα, μπορεί εύκολα να γίνει συσχετισμός της σκηνής αυτής με τα γεγονότα που ανέτρεψαν βίαια τη ζωή πολλών ανθρώπων, όπως η εισαγωγή των υποχρεωτικών τεστ, η αναστολή εργασίας των υγειονομικών κ.λπ. Είναι συγκλονιστικό ότι ένα από τα επιχειρήματα υπέρ της τελευταίας ακολουθούσε σχεδόν κατά λέξη τα λόγια που ακούστηκαν στην ταινία. Συγκεκριμένα ειπώθηκε ότι η επιλογή ή μη του εμβολιασμού λειτούργησε σαν τεστ που κατέδειξε τάχα ότι οι υγειονομικοί που δεν εμβολιάστηκαν δεν εμπιστεύονται την επιστήμη και άρα δεν είναι ικανοί και αξιόπιστοι να παραμείνουν στη δουλειά τους. Όποιος δεν εμβολιάστηκε θεωρήθηκε αυτόματα, ανεξάρτητα από τις σπουδές του, την ποιότητα της δουλειάς του, τη διάθεσή του να βοηθήσει τον συνάνθρωπο, ότι δεν είναι αξιόπιστος για να παραμείνει στη δουλειά του.

Σε ένα ευρύτερο κοινωνικό επίπεδο, με την εφαρμογή των qr codes, η συμμετοχή σε κοινωνικές δραστηριότητες επιτράπηκε μόνο σε όποιον το σκανάρισμα του κωδικού του έδειχνε πράσινο χρώμα. Σε όποιον έδειχνε κόκκινο χρώμα εφαρμοζόταν αυτόματα αποκλεισμός χωρίς να ληφθεί υπόψη κανένας άλλος παράγοντας. Στην Αυστραλία εφαρμόστηκε ένα σύστημα παρόμοιο με τους φωτεινούς σηματοδότες της τροχαίας, όπου κάθε ένα από τα τρία χρώματα συμβολίζει το επίπεδο της πανδημίας και τα μέτρα που πρέπει να παρθούν

.

Στην επόμενη ταινία του Λάνθιμου «Ο Αστακός», ο Ντέιβιντ είναι ένας άντρας που τον παρατάει η γυναίκα του και κάποιοι τον συνοδεύουν σε ένα απόμερο ξενοδοχείο. Η διεύθυνση του ξενοδοχείου του ανακοινώνει ότι έχει 45 μέρες να βρει ταίρι, αλλιώς θα πρέπει να μεταμορφωθεί σε ζώο της αρεσκείας του. Διαλέγει να γίνει αστακός, γιατί οι αστακοί ζουν πάνω από 100 χρόνια, παραμένουν γόνιμοι και γιατί του αρέσει η θάλασσα.

Παρά τις προσπάθειες του, τελικά δεν καταφέρνει να βρει έτερον ήμισυ στο ξενοδοχείο. Καταφέρνει όμως να αποδράσει και να προσχωρήσει σε μια ομάδα ανταρτών που έχουν την ακριβώς αντίθετη ιδεολογία: δηλαδή απαγορεύουν αυστηρά κάθε ερωτική επαφή μεταξύ των δύο φύλων. Παραδόξως, ο Ντέιβιντ καταφέρνει να βρει τον αληθινό έρωτα μέσα στην ομάδα των ανταρτών στο πρόσωπο μιας γυναίκας που έχει μυωπία, όπως και αυτός, και να αποδράσουν μαζί.

Φαίνεται ότι εδώ υπάρχει ένας σκωπτικός σχολιασμός για τις ιδεολογίες που τοποθετούν την ανθρώπινη ιστορία, τις ανθρώπινες ανάγκες και την ανθρώπινη ψυχή στην κλίνη του Προκρούστη και απαιτούν απόλυτη υπακοή συμβάλλοντας πολύ συχνά και στο «διαίρει και βασίλευε» με τη δημιουργία τεχνητών διπόλων όπως αριστερά-δεξιά.

Ένας λόγος που μια κοινωνία μπορεί να αποφασίσει να εξοστρακίζει όσους δεν έχουν ταίρι είναι για να διασφαλίζει ότι θα λειτουργεί το ένστικτο της αναπαραγωγής και κατ’ επέκταση θα εξασφαλίζεται η επιβίωση του ανθρώπινου είδους. Η γεμάτη συναισθηματικό πλούτο πραγματική αγάπη όμως υπερβαίνει τη φυσική επιταγή για επιβίωση και διαιώνιση του είδους και τις κοινωνικές και πολιτικές επιταγές.

Σε ένα διάλογο στην ταινία επιστημονικής φαντασίας Interstellar, ο πρωταγωνιστής υποστηρίζει ότι ο λόγος ύπαρξης της αγάπης είναι να παρέχει κοινωνική ωφέλεια, να βοηθάει στη δημιουργία κοινωνικών δεσμών και στο μεγάλωμα των παιδιών. Η συμπρωταγωνίστρια τον ρωτάει τότε ποια κοινωνική ωφέλεια προσφέρει το να αγαπάμε ανθρώπους που έχουν πεθάνει και υποστηρίζει ότι η αγάπη είναι κάτι πιο δυνατό που μπορεί να υπερβαίνει τον τόπο και το χρόνο.

Στην πραγματική ζωή δεν απομονώθηκαν από την κοινωνία όσοι δεν έχουν ταίρι αλλά οι ανεμβολίαστοι. Αξιοσημείωτο είναι ότι και πάλι χρησιμοποιήθηκε σαν δικαιολογία η επιβίωση, από τις επιθέσεις του «αόρατου εχθρού» – ιού αυτή τη φορά. Η μεταμόρφωση σε ζώο είναι ένας ποιητικός τρόπος για να φανεί ότι στερήθηκαν τα ανθρώπινα δικαιώματά τους και αποκλείστηκαν από όλες τις κοινωνικές δραστηριότητες.

Στην ταινία, οι κάτοικοι του ξενοδοχείου παρακολουθούν απλοϊκά θεατρικά σκετς, που θα έλεγε κανείς ότι απευθύνονται σε βρεφοποιημένους εγκέφαλους και προπαγανδίζουν την ανάγκη εύρεσης συντρόφου.

Για παράδειγμα, σε ένα σκετς με τίτλο «Άντρας τρώει μόνος», ένας άντρας που τρώει μόνος του ξαφνικά πνίγεται και πεθαίνει. Στο επόμενο σκετς με τίτλο «Άντρας τρώει με γυναίκα», τρώει μαζί με μια γυναίκα που τον σώζει όταν είδε ότι πνίγεται.

Παρόμοιας απλοϊκότητας ήταν και η τηλεοπτική προπαγάνδα για τον εμβολιασμό, με τηλεπαρουσιαστές να δείχνουν εικόνες τάφων και να λένε ότι όποιος δεν εμβολιαστεί θα καταλήξει εκεί.

Ένας από τους ενοίκους λέει στους φίλους του:

«Εγώ δε θα μεταμορφωθώ σε ζώο και θα έρχομαι με τη σύντροφο μου να σας βλέπω στο πάρκο».

Παρόμοια, και κάποιοι εμβολιασμένοι έλεγαν στους ανεμβολίαστους φίλους τους:

«εμείς θα απολαμβάνουμε το καφεδάκι μας μέσα στη θαλπωρή της καφετέριας και εσείς θα παγώνετε από το κρύο σε κάποιο παγκάκι».

Οι ένοικοι του ξενοδοχείου που κατάφερναν να ταιριάξουν μεταξύ τους ευθύς αμέσως απολάμβαναν προνόμια όπως τη μεταφορά τους σε πιο πολυτελή δωμάτια. Στην υγειονομική τυραννία, όπως όλοι γνωρίζουμε, τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα βαπτίστηκαν προνόμια των εμβολιασμένων.

Οι ταινίες του Λάνθιμου δίκαια προκάλεσαν αίσθηση και πολλές συζητήσεις και ερμηνείες όχι μόνο στην Ελλάδα. Με το παρόν άρθρο προσπαθήσαμε να εντοπίσουμε τα προφητικά για την υγειονομική δυστοπία σημεία τους