Το Καζακστάν αποσταθεροποιείται ή βρίσκεται η πολιτική ηγεσία αντιμέτωπη με τους (εξαγριωμένους) πολίτες; Πώς γίνεται μια από τις πλουσιότερες χώρες του κόσμου να είναι τόσο φτωχή και ποιος ο ρόλος ολιγαρχίας και Δύσης, που ανάγκασαν τη Ρωσία να στείλει στρατεύματα;
Το Καζακστάν φλέγεται. Διαδηλωτές και δυνάμεις του στρατού συγκρούονται με ανταλλαγές πυρών ένθεν-κακείθεν με μεγάλο αριθμό νεκρών και τραυματιών, ενώ η διεθνής κοινότητα παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα. Και πρώτη από όλους η Ρωσία η οποία μαζί με τη Λευκορωσία έχουν εμπλακεί πλέον και στρατιωτικά, με σκοπό να μην υπάρξει δεύτερη «Ουκρανία» στα ανατολικά τους. Τι μπορεί να κρύβεται όμως, πίσω από την εν εξελίξει βίαιη αναταραχή στο Καζακστάν και γιατί η πολιτική σταθερότητα σε αυτήν την τεράστια πρώην σοβιετική δημοκρατία έχει τόσο μεγάλη σημασία;
Όλα ξεκίνησαν από διαδηλώσεις πολιτών για τη μεγάλη άνοδο της τιμής του φυσικού αερίου (το φυσικό αέριο αποτελεί κύριο καύσιμο θέρμανσης των πολιτών στο Καζακστάν) και τη διαχείριση της κρίσης του COVID-19. Αρχικά, φαινόταν ότι οι διαδηλώσεις θα ήταν «ομαλές» και δεν θα εξελίσσονταν σε κάτι πιο σοβαρό. Όμως, η κατάσταση με ιλιγγιώδη ταχύτητα έγινε ανεξέλεγκτη με αποτέλεσμα να φτάσει στο σημείο τακτικά στρατεύματα του Καζακστάν να ανταλλάσσουν πυρά με ομάδες διαδηλωτών (;) να καταλαμβάνουν κυβερνητικά κτίρια και βασικές υποδομές όπως το αεροδρόμιο της πρωτεύουσας. Στη συνέχεια, ο Πρόεδρος της χώρας Κασίμ Τοκάγιεφ «παραίτησε» την κυβέρνηση, η κυβέρνηση επανασυστάθηκε με τον ίδιο πρωθυπουργό, όπου προσπάθησε να ομαλοποιήσει την κατάσταση και να δεχθεί όλα τα αιτήματα των εξεγερμένων.
Όμως αυτό δεν απέδωσε καρπούς, μιας και πλέον οι εξεγερθέντες είχαν μεταπηδήσει στο αίτημα της «πολιτικής αλλαγής».
Μετά από αυτό, ο Πρόεδρος ανέλαβε πλήρως τη διακυβέρνηση του Καζακστάν, κηρύσσοντας τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και δίνοντας στον στρατό ξηράς την άδεια να ανοίξει πυρ κατά των εξεγερθέντων πλέον πολιτών, που ανταπέδωσαν τα πυρά και ξεκίνησε η «κόλαση». Μάλιστα η προεδρία προχώρησε και ένα βήμα παρακάτω, ανακηρύσσοντας τους διαδηλωτές ως «τρομοκράτες», κατηγορώντας ξένες δυτικές χώρες πως επιδιώκουν να μετατρέψουν τη χώρα σε «νέα Ουκρανία».
Όταν η κατάσταση ήταν αδύνατο να ελεγχθεί, ο καζάκος πρόεδρος στέλνει επίσημο αίτημα προς την Διακυβερνητική Στρατιωτική Συμμαχία ή «ομάδα του Συμφώνου της Τασκένδης» (αποτελείται από 6 πρώην χώρες της ΕΣΣΔ) να αποστείλουν στρατιωτικές μονάδες στο Καζακστάν – και κυρίως στην πρωτεύουσα Αλμάτι (πρώην Αλμάτα) και σε δύο άλλες μεγάλες πόλεις, την Αστάνα και το Σίμκεντ. Έκκληση που έγινε άμεσα δεκτή με χιλιάδες ρώσους στρατιώτες των ειδικών δυνάμεων να βρίσκονται ήδη στη χώρα από τα μεσάνυχτα της 5ης προς 6η Ιανουαρίου, πολεμώντας στο πλάι των καζάκων συναδέλφων τους, φυλάσσοντας παράλληλα «ευαίσθητες» στρατιωτικές βάσεις και πολιτικά κτίρια για την αποφυγή επιθέσεων από τους εξεργεθέντες.
Οι πληροφορίες που υπάρχουν είναι ελάχιστες για την ακριβή κατάσταση, την ώρα τουλάχιστον που γράφονταν αυτές οι αράδες, με το διαδίκτυο να έχει τεθεί εκτός λειτουργίας, το δίκτυο κινητής τηλεφωνίας να υπολειτουργεί, καθώς και πολλοί ραδιοφωνικοί και τηλεοπτικοί σταθμοί να μην εκπέμπουν.
Το περίεργο είναι πως το Καζακστάν θεωρούνταν ανέκαθεν ως μία από τις πιο σταθερές μετασοβιετικές χώρες, με τη μετάβαση της εξουσίας από τον πρώτο πρόεδρό του στον διάδοχό του, με αποτελεσματική διαχείριση των τοπικών ελίτ που λυμαίνονταν σαν αρπακτικά τους τεράστιους φυσικούς πόρους της χώρας την δεκαετία του ‘90. Ωστόσο, σήμερα η χώρα αντιμετωπίζει ίσως τη δυσκολότερη πρόκληση από τότε που έγινε ανεξάρτητη πριν από 30 χρόνια.
Και σε αυτή την αναταραχή φαίνεται πως σημαντικό ρόλο έχουν παίξει οι εθνικιστές και φιλοδυτικοί ηγέτες της αντιπολίτευσης. Πολλά κοινά με την «πορτοκαλί επανάσταση» της Ουκρανίας. Πρόκειται για τη Δημοκρατική Επιλογή του Καζακστάν (DVK) και την Oyan, Qazaqstan (OQ), που προσπαθούν ενεργά να ηγηθούν των διαδηλώσεων και να τις χρησιμοποιήσουν για να προωθήσουν τη δική τους ατζέντα. Αυτός φαίνεται πως είναι ακριβώς ο λόγος που η προθυμία της κυβέρνησης να συμμορφωθεί με τα οικονομικά αιτήματα των διαδηλωτών απέτυχε να βάλει τέλος στην αναταραχή, αλλά, αντίθετα, φαίνεται ότι ριζοσπαστικοποίησε περαιτέρω τους διαδηλωτές και τους παρακίνησε να προβάλουν καθαρά πολιτικά αιτήματα με αποτέλεσμα να εξελιχθούν οι διαμαρτυρίες σε μάχες.
Γιατί είναι σημαντικό το Καζακστάν;
Οι φυσικοί πόροι του Καζακστάν είναι θηριώδεις και η επιρροή του στην προμήθεια πρώτων υλών προς την παγκόσμια κοινότητα θεωρείται από τις πλέον σημαντικές.
Για να καταλάβει κάποιος γιατί δίνουμε ιδιαίτερη έμφαση σε αυτό, μπορεί να το κατανοήσει βλέποντας τα παρακάτω νούμερα:
Η ανάπτυξη του πετρελαίου, του φυσικού αερίου, και της εξόρυξης μετάλλων είναι υπεύθυνη για το μεγαλύτερο μέρος των επενδύσεων στην χώρα από το 1993, οι οποίες ξεπερνούν τα 40 δισεκατομμύρια. Επίσης, είναι υπεύθυνη για το 57% της βιομηχανικής παραγωγής της χώρας, και για το 13% του ΑΕΠ της χώρας. Το Καζακστάν έχει παγκοσμίως τα δεύτερα μεγαλύτερα αποθέματα ουρανίου, χρωμίου, μόλυβδου, και ψευδάργυρου. Επίσης, έχει τα τρίτα παγκοσμίως μεγαλύτερα αποθέματα μαγγανίου, τα πέμπτα μεγαλύτερα αποθέματα χαλκού, και κατατάσσεται στην πρώτη δεκάδα για τον άνθρακα, τον σίδηρο και τον χρυσό. Επίσης, εξάγει και διαμάντια.
Επίσης, το Καζακστάν έχει τα ενδέκατα μεγαλύτερα αποδεδειγμένα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου. Συνολικά, υπάρχουν 160 κοιτάσματα με πάνω από 2,7 δισεκατομμύρια τόνους πετρελαίου. Οι έρευνες για πετρέλαιο έχουν δείξει ότι τα κοιτάσματα στην Κασπιακή ακτή αποτελούν μέρος ενός πολύ μεγαλύτερου κοιτάσματος. Λέγεται ότι 3,5 δισεκατομμύρια τόνοι πετρελαίου και 2,5 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου μπορούν να βρεθούν σ’ αυτήν την περιοχή. Τα συνολικά αποθέματα πετρελαίου του Καζακστάν ανέρχονται στους 6,1 δισεκατομμύριους τόνους. Ωστόσο, υπάρχουν μόνο τρία διυλιστήρια εντός της χώρας, που βρίσκονται στο Ατιράου, στο Παβλοντάρ και το Σιμκέντ. Δεν μπορούν να επεξεργαστούν την συνολική παραγωγή αργού, ενώ το μεγαλύτερο μέρος του πετρελαίου εξάγεται στη Ρωσία.
Σύμφωνα με την αμερικανική EIA, το Καζακστάν παρήγαγε περίπου 1.540.000 βαρέλια πετρελαίου την ημέρα, το 2009.
Επίσης, το Καζακστάν διαθέτει μεγάλα κοιτάσματα φωσφορίτη. Ένα από τα πιο γνωστά κοιτάσματα είναι η λεκάνη Καρατάου, με 650 εκατομμύρια τόνους P2O5, καθώς και το κοίτασμα Τσιλισάου της λεκάνης φωσφόρου του Ακτόμπε που βρίσκεται στο βορειοδυτικό Καζακστάν, με απόθεμα 500 με 800 εκατομμύρια τόνους, με 9% μετάλλευμα.
Η διαφθορά και το καθεστώς Ναζαρμπάγιεφ
Αν και λογικά, το Καζακστάν θα έπρεπε να είναι μια από τις πλουσιότερες χώρες του κόσμου, με αυτό να έχει άμεση επιρροή προς τους πολίτες αυτό δεν ισχύει. Δυστυχώς η προεδρική «δυναστεία» του πρώην προέδρου Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγιεφ (από το 1991 έως το 2019) είχε μετατρέψει τη χώρα σε ξέφραγο αμπέλι για τους ολιγάρχες , ενώ και ο ίδιος και η οικογένειά του ελέγχουν τεράστιες επιχειρήσεις στο εσωτερικό με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Μάλιστα, πιστεύεται ότι η οικογένεια μόνο από την εμπλοκή της στην πώληση πετρελαίου έχει σε εξωχώριες τράπεζες πάνω από πέντε δισεκατομμύρια ευρώ σε καταθέσεις. Φυσικά για δημοκρατία, ούτε λόγος. Ο Τύπος είναι απόλυτα ελεγχόμενος, με το Καζακστάν να βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις της λίστας για την ελευθερία του Τύπου παγκοσμίως, οι εκλογές που έγιναν το 2005, το 2011 και το 2016 έχουν καταγγελθεί ως «αδιαφανείς» από τον ΟΑΣΕ, ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που επί προεδρίας Ναρζαμπάγιεφ έχουν καταγγελθεί «εξαφανίσεις» πολιτών, έχουν διαπραχθεί δολοφονίες πολιτικών του αντιπάλων και φυσικά όσες φορές προσπάθησε η αντιπολίτευση να οργανώσει διαμαρτυρία για την κατάσταση της χώρας, βρίσκονταν αντιμέτωπη με τις ειδικές μονάδες καταστολής της καζακικής αστυνομίας οι οποίες ήταν ανελέητες.
Ο Ναζαρμπάγεφ ανακοίνωσε αιφνιδιαστικά στην κρατική τηλεόραση την παραίτησή του έπειτα από μαζικές λαϊκές διαμαρτυρίες, στις 19 Μαρτίου 2019. Μιας και η καταστολή των διαμαρτυριών στάθηκε ανίκανη να τις σταματήσει. Ο ίδιος επικαλέστηκε “την ανάγκη για μια νέα γενιά ηγετών”. Παρά την παραίτησή του από πρόεδρος, παρέμεινε ισόβιος πρόεδρος του Συμβουλίου Ασφαλείας και πρόεδρος του κόμματος Νουρ Οτάν.
Πέρα όμως από το προσκήνιο, είναι σχεδόν βέβαιο ότι ο Ναζαρμπάγεφ με συγγενείς του ελέγχει από το παρασκήνιο ακόμη το Καζακστάν και ο σημερινός πρόεδρος που τον αντικατέστησε δεν είναι τίποτε περισσότερο από «αχυράνθρωπός του».
Να σημειώσουμε ότι παρά τις βαθιές καθεστωτικές κομμουνιστικές ρίζες του, ο πρώην καζάκος πρόεδρος, κοίταζε να τα πηγαίνει με όλους καλά. Κρατούσε σχετικά μετριοπαθή εξωτερική πολιτική ίσων αποστάσεων με τη Δύση, τη Ρωσία και την Κίνα, γνωρίζοντας βέβαια ότι οι σημαντικότεροι σύμμαχοί του σε μια εσωτερική ή εξωτερική κρίση θα ήταν η Μόσχα και το Πεκίνο. Δεν δίστασε να αποκηρύξει την αθεΐα του και να γίνει μουσουλμάνος, ενώ διατηρούσε και εξαιρετικές επαφές με την Τουρκία αλλά και με το Ισραήλ το οποίο είχε επισκεφτεί δύο φορές.
Κλείνοντας, να επισημάνουμε πως είναι πολύ νωρίς ακόμη κάποιος να προβλέψει την εξέλιξη της κατάστασης και τις δυναμικές που αναπτύσσονται. Το σίγουρο είναι πως η Κεντρική Ασία ξαναμπήκε στο στόχαστρο και δεν αποκλείεται η Δύση να «χτύπησε» το μαλακό υπογάστριο της Ρωσίας και της Κίνας ακριβώς μέσα στη ζώνη επιρροής τους. Αν αυτό αποδειχθεί, με την ένταση μεταξύ της Ρωσίας και του ΝΑΤΟ να βρίσκεται στη χειρότερη φάση της από την περίοδο της «κρίσης των πυραύλων της Κούβας» το 1962, σίγουρα θα θεωρηθεί εκ μέρος της Ρωσίας ως έμμεση πολεμική πράξη εναντίον της και δεν αποκλείεται ο Βλαντιμίρ Πούτιν να γυρίσει κι άλλο τη στρόφιγγα του φυσικού αερίου, προκαλώντας εκρηκτική άνοδο στις τιμές του φυσικού αερίου και του πετρελαίου.
Όπως και να έχει, είναι ηλίου φαεινότερο ότι κάποιοι αποφάσισαν να κινήσουν πολλά πιόνια στη μεγάλη σκακιέρα του Ζμπίγκνιου Μπρζεζίνσκι και να ρίξουν πολλά βέλη στους ομόκεντρους κύκλους της Κοντολίζα Ράις …